De fine fleur van de Noorse jazz

Vorig seizoen zorgde Jan Garbarek nog voor een topavond in onze Concertzaal. De saxofonist maakte een halve eeuw geleden al furore met etherische ambient jazz voor in mist gehulde fjorden en eenzame landschappen. Maar de Noorse jazz heeft de afgelopen decennia een lange weg afgelegd. 
De ‘Noorse sound’, ooit een weerspiegeling van de ziel en natuur van het land, is nog altijd herkenbaar, maar is intussen ook een cliché. Wat dezer dagen onder de noemer Noorse jazz valt, is zo breed en omvangrijk geworden dat je je afvraagt waar dat vandaan komt. Een uitzonderlijke concentratie van talent? Iets in het drinkwater? Een duivelse marketingstunt?

Innovatie

Vermoedelijk heeft het meer te maken met algemene maatschappelijke waar- dering en steun voor de kunsten. Een decennium geleden schreef journaliste Michelle Mercer een fascinerend artikel voor de Amerikaanse nieuwswebsite NPR: ‘How Norway Funds a Thriving Jazz Scene’. Daarin dissecteert ze knap hoe het rijke Noorwegen het als een vanzelfsprekendheid beschouwt dat er wordt geïnvesteerd in innovatie. Maar het gaat verder dan dat. De Noor-e overheid investeert ook stevig in onderwijs. Het waanzinnig goed uitgeruste conservatorium van Trondheim is een centrale hub met een sterke impact op de lokale scene.
Daarnaast bestaat er een subsidiesysteem dat het laagdrempelig maakt om steun aan te vragen voor buitenlandse tournees. Noorse muzikanten kunnen zo vaak zelf reiskosten voor hun rekening nemen, wat hun sterke aanwezigheid op internationale podia verklaart.
Maar dan nog kan je je niet van de indruk ontdoen dat er iets gaande is, met vooral in de voorbije twee decennia een gigantische opstoot van divers talent. Treffend voorbeeld: deze driedelige avond.

Zo is het Trondheim Jazz Orchestra, een van bezetting wisselend gezelschap dat enkel van die stad had kunnen komen, een vlaggenschip voor de Noorse jazz. In zijn 25-jarige bestaan heeft het orkest een schier eindeloze reeks projecten opgezet. Samenwerkingen met Noorse componisten vaak, maar net zo goed met buitenlandse kleppers als Chick Corea, Pat Metheny of Joshua Redman. En ze doen dat even enthousiast met een verfrissende jonge artiest op de voorgrond, die dan omringd wordt door een who’s who van de hedendaagse Noorse jazz.

Sinds 2014 werkt het orkest samen met componist en bassist Ole Morten Vågan, die in 2017 artistiek directeur werd van het gezelschap. Er volgden genereuze lappen jazz vol onweerstaanbare ‘apocalyptic slapstick humour’. Intussen hebben ze meer dan twintig albums op de teller. Een verbluffend aantal, zeker als je rekening houdt met hun rusteloze natuur – doorgaans geen troef voor wie mainstream succes ambieert. Maar het TJO is net dat: een voortdurend in beweging blijvende bende die van haar wispelturigheid haar handelsmerk gemaakt heeft.

Sacrale muziek

Een heel ander geluid hoor je bij het Tord Gustavsen Trio. Sinds zijn debuut bij het gerenommeerde jazzlabel ECM in 2003, met het album Changing Places, heeft pianist Gustavsen een bijzondere reeks platen uitgebracht. Ze demonstreren niet alleen zijn talent als muzikant en componist, maar ook zijn vermogen om een sterke emotionele resonantie op te roepen bij zijn luisteraars. Gustavsen had meteen een herkenbare klank. Zijn vroegste albums getuigen al van een diepe onderlinge coherentie en een intense zoektocht naar muzikale schoonheid. Zo sluiten ze naadloos aan bij het legendarische ethos van ECM.

ZIjn recentste album ‘Opening’ (2022) ontwikkelt een breder spectrum. Het vertrekt van diverse invloeden en bronnen: van de impressionistische jazz van Bill Evans en Paul Bley tot vrije improvisatie, dromerige Scandinavische hymnes en sacrale muziek. Maar die worden gekneed tot een eigen sound waarin elk detail een rol te vervullen heeft. De muziek klinkt daarbij misschien meer open dan ooit tevoren, uitgezet via improvisaties vol ruimte en persoonlijke betrokkenheid.

De Marthe Lea Band balanceert dan weer even inventief als gracieus op het slappe koord tussen jazz, pop, folk en andere genres en stijlen. Saxofoniste Lea imponeerde al in tal van contexten, van kamermuziekachtige jazz tot knoestige vrije improvisatie. Met haar eigen band toont ze zich een leider die muziek speels kneedt en aangrijpt voor persoonlijke expressie met een boodschap van vreugde en authenticiteit. Weg van de minzame, soms wat afstandelijke ideeën over Noorse muziek (en Noren!), speelt ze muziek die warmte en vitaliteit omarmt, met gracieuze exploraties, knallende uitbarstingen en wiegende grooves die zij aan zij kunnen bestaan. Een beetje als een staalkaart van Noorse jazz anno 2024.