Ashes to ashes

Kaija Saariaho droeg haar tweede strijkkwartet ‘Terra Memoria’ (2006), dat Brussels Philharmonic vanavond brengt in een versie voor strijkorkest (2009), op aan zij die niet meer onder ons zijn. Nog niet zo lang geleden haalden we zelf hartverwarmende herinneringen op aan onze naasten. Met bubbels in ons glas, gulzig slurpend van de feestvreugde werden die verhalen soms vrolijk aangedikt. Maar de lach en de traan vulden de leegte die ze aan de tafel achterlieten. Hun verhaal is verteld, schrijft de Finse componiste, en daar wordt niets meer aan toegevoegd. In onze gedachten, daarentegen, leven ze verder. Sommige herinneringen aan hen blijven helder, terwijl andere vervagen of zelfs veranderen. Iets tastbaar wordt iets ongrijpbaar, beïnvloed door de tijd en onze beleving. 

In ‘Terra Memoria’ trekt Saariaho die gedachte door in de manier waarop ze met het muzikaal materiaal omgaat. Ze reflecteert over haar eigen muzikale taal, waarin klankkleur en textuur centraal staan. Herkenbare elementen zijn trillers (snelle afwisselingen met een aangrenzende toonhoogte), tremoli (snelle herhalingen van eenzelfde toon), korte glissandi (het glijden van de ene toonhoogte naar de andere) en het exploreren van het spectrum tussen zuivere klanken en complexe ruisklanken aan de hand van verschillende strijktechnieken: dicht bij de kam (sul ponticello), over de toets (sul tasto) of door toenemende druk op de boog uit te oefenen. Doorheen ‘Terra Memoria’ ontwikkelen zich verschillende muzikale gebeurtenissen. Sommige elementen blijven onveranderd, andere ondergaan talrijke transformaties. In de laatste twee minuten klinkt, bijvoorbeeld, opnieuw de beginmelodie van in de eerste violen, zij het nu in de altviolen en binnen een heel ander klanklandschap: de dynamiek, textuur en klankkleur van de flankerende strijkers evolueerden doorheen het stuk. Toch wordt met het opnieuw verschijnen van die beginmelodie een onmiddellijk vertrouwd gevoel opgeroepen. De cirkel is rond.

Het begin en einde der dingen heeft Saariaho altijd geïntrigeerd. Door begin en einde met elkaar te verbinden, versterkt ze niet alleen de perceptie van de individuele muzikale gebeurtenissen binnenin het stuk als delen van het geheel. Het is opvallend hoe die verschillende delen telkens uit het niets lijken te ontstaan om vervolgens weer in het niets te verdwijnen, alsof ze er op de achtergrond al een hele tijd waren en ook nooit helemaal uitdoven. Het muzikale materiaal keert telkens terug naar zijn grondbeginselen, naar het punt van waar alles ontsproten is. From ashes to ashes.