Zonder handen

RELICS is een audiovisueel tweeluik van overblijfselen, waar muziek, licht en beeld - evenals verleden, heden en toekomst - elkaar ontmoeten in het mysterieuze rijk van het - ondertussen nog steeds - onbekende.

Het eerste deel bestaat uit de vocale cyclus 'Disiecta Membra (Limbs Cut Off)' van Mauro Lanza. In de middeleeuwse parodie 'Testamentum Porcelli' – dat teruggrijpt op een vierde-eeuwse tekst in vulgair Latijn, doorspekt met seksuele toespelingen en geschreven in een hilarische juridische vorm - beschrijft het varken Marcus Grunnius Corocotta twaalf zorgvuldig gekozen lichaamsdelen als een erfenis aan evenzoveel begunstigden. Deze opsomming verwijst naar de vele relikwieën van heiligen die (nog steeds) in Europese kerken te vinden zijn. Met subtiele verwijzingen naar Buxtehude's 'Membra Jesu Nostrum' laat componist Mauro Lanza het testament van het varken herleven. Het melancholische verlangen naar het afwezige vlees wordt afgewisseld met carnavaleske, soms gruwelijke uitbundigheid.

Het tweede deel, 'Non sono dèi quelli fatti con le mani' ("Zij die met handen gemaakt zijn, zijn geen goden", een vrij letterlijk citaat uit Handelingen 19, vers 26), is een nieuwe cyclus van stukken voor 6 stemmen en een ensemble van 6 muzikanten, gecreëerd door componisten Mauro Lanza en Claudio Panariello. Ook hier ligt de focus op het idee van religieuze relikwieën, verweven met het opkomende onderwerp van creativiteit en artificial intelligence (AI). Het verwijst naar een heel bijzonder soort relikwie: de acheiropoieton (letterlijk "zonder handen gemaakt"), een beeld dat niet door mensenhanden zou zijn gemaakt, maar rechtstreeks door een of andere goddelijke tussenkomst. Zo'n afbeelding (bijvoorbeeld de unieke relikwie van de Passie, de fascinerende, zij het controversiële, lijkwade van Jezus, tegenwoordig bekend als de Lijkwade van Turijn) draagt het aura van heiligheid, niet omdat het een stoffelijk overschot is van een heilige of een anoniem object dat getuigt van zijn aanwezigheid, maar omdat het letterlijk een afdruk is van het Goddelijke.

Dit teruggrijpen naar het geheimzinnige rijk van de middeleeuwse acheiropoieta heeft zijn relevantie voor de hedendaagse kunst, waarvan een deel, zoals blijkt uit de recente ontwikkelingen op het gebied van AI-creativiteit, inderdaad "zonder mensenhanden" wordt gemaakt, van concept tot uiteindelijke uitvoering.

De opwinding rond de ontwikkeling van non-fungible tokens (NFT) lijkt ook veel gemeen te hebben met het aura en de symbolische kracht die relieken en heilige beelden hadden in de middeleeuwse wereld. Net als digitale bestanden kunnen relikwieën gemakkelijk worden nagemaakt of eindeloos worden gereproduceerd. Johannes Calvijn stak terecht de draak met de waanzinnige hoeveelheden relikwieën van het hout van het Heilig Kruis). Een daad van geloof, een wonder (als self-fulfilling prophecy), of een vorm van blockchain-technologie in het geval van NFT's, verlenen uniciteit aan objecten die anders verstoken zijn van enige aura. Ze zorgen op die manier voor kunstmatige schaarste en dus waarde.

'Non sono dèi quelli fatti con le mani' wil de concepten acheiropoieta, AI-creativiteit en NFT samenvatten in een cyclus van "muziekrelikwieën". Hier wordt de basisbron van inspiratie gevormd door Guillaume Dufay's iconische 'Missa Se la face ay pale', een werk dat vermoedelijk werd gecomponeerd om de aankoop van de Lijkwade door het hof van Savoye in 1453 te vieren, wat samenviel met de val van Constantinopel. Zoals Dufay zijn eigen chanson 'Se la face ay pale' uit de jaren 1430 leende voor de tenor van de ‘Missa’, zo worden in 'Non sono dèi quelli fatti con le mani' hele ‘Missa’-opnames geleend als een kolossaal creatief startpunt waarmee AI-algoritmes worden gevoed. Het audiomateriaal dat ze "zonder handen" produceren zijn de hedendaagse relikwieën, de heilige "muzikale acheiropoieta" waarmee de twee componisten zullen moeten omgaan, surfend op de golven tussen de lijdende menselijke herinterpretatie en een serene acceptatie van het mysterie van de AI-creatie.