Elisabeth Ogoneks 'All These Lighted Things': "Een gebalde brok levenskracht"
Hoe word je een componist? Elizabeth Ogonek wist het op haar vijftiende, toen ze haar eerste noot op papier zette. De jonge New Yorkse, die in mei 2024 haar 35e verjaardag viert, werd in 2015 aangesteld als composer in residence bij het Chicago Symphony Orchestra. Haar orkestwerken worden over de hele wereld gespeeld: 'All These Lighted Things' kreeg z’n wereldpremière met het Chicago Symphony Orchestra, z’n Europese première met het London Symphony Orchestra, en wordt nu ook uitgevoerd in Antwerpen en Gent.
In de zomer van 2023 was de componiste al eens te gast in ons land. Antwerp Symphony nam toen haar 'All These Lighted Things' op in de Koningin Elisabethzaal, onder leiding van Elim Chan. Het perfecte moment voor enkele vragen over die fascinerende muziek.
Stravinski, Debussy en Sibelius: dat zijn de componisten die je zelf het dichtst bij jouw stijl vindt liggen. Waren zij ook de belangrijkste inspiratiebron voor 'All These Lighted Things'?
“Die drie spelen een belangrijke rol in mijn leven, maar voor dit werk kwam de inspiratie van nog iemand anders. Ik heb lang piano gestudeerd, dus ik werd als tiener helemaal verzwolgen door het romantische repertoire. Vooral de pianomuziek van Chopin, die net als mijn ouders uit Polen afkomstig was, trok me enorm aan. Zijn vele mazurka’s waren heel belangrijk voor me. Niet alleen door de prachtige muziek, maar ook door de manier waarop ze in de loop van zijn leven transformeerden.”
En op die manier kwam je tot het idee voor drie kleine dansbewegingen.
“Zoiets. In het tweede deel hoor je bijvoorbeeld een sarabande klinken, maar dan alsof hij ondergedompeld is. Alhoewel het niet zo dansbaar is, hoor je er de bewegingen nog steeds in. Een soort zachte, wazige verroering waarin je kleine hints krijgt van iets wat ooit een dans had kunnen zijn, maar nu in zekere zin vernietigd is. Het laatste deel is dan weer een echt dansfeest, met onstuimige momenten. Het culmineert in een orkaanachtig iets, een gemeenschappelijke dans die uit de hand loopt. Ik hoop dat het publiek dat euforisch gevoel opvangt en mee naar huis neemt. Het klinkt een beetje oubollig, maar het is eigenlijk gewoon een heel vreugdevol werk. Er zit een soort helderheid in, die volgens mij de sleutel is.”
Het zijn drie delen die op zichzelf staan, maar wel samen een geheel vormen.
“Muziek heeft de unieke mogelijkheid om verhalen te schrijven. Tijdens het componeren zit ik vooral na te denken. Waar wil de muziek naartoe? Wat wil ze me vertellen? Ik hou ervan om niet alleen bezig te zijn met de details, maar ook met het grote geheel. Mijn fascinatie voor literatuur zal daar zeker zijn aandeel in hebben.”
Dat komt niet als een verrassing: de titel haalde je ook uit een gedicht.
“Klopt. Ik was een tijdlang gefascineerd door het werk van Thomas Merton. Hij was een Fransman die na de Eerste Wereldoorlog verhuisde naar de VS, daar het geloof vond en er monnik werd. Op zoek naar de ultieme vrijheid, en in een poging om los te komen van alle aardse beslommeringen, trok hij zich terug uit de maatschappij. Hij schreef een aantal prachtige gedichten over dat kluizenaarschap. O Sweet Irrational Worship, waar mijn titel uit komt, is een helder, sprankelend gedicht over de staat van de wereld. Ik deel zijn mening dat die namelijk in essentie een vrolijke plek is.”
“Er is niet noodzakelijk een hoofdpersonage of een plot, maar er gaat wel een zekere progressie uit van mijn werk. De muziek beweegt zich ook duidelijk van hoog naar laag: de ijle vrolijkheid van de mazurka, de afdaling tot net onder het wateroppervlak, en het ondergrondse feest vol lage kopers en percussie. Ik hou ervan om beelden te maken met mijn muziek. Om van het auditieve een visuele ervaring maken.”
Het werk werd, naast de concerten in Antwerpen en Gent, ook – voor de allereerste keer – opgenomen door het Antwerp Symphony Orchestra. Is dat spannend?
“Absoluut. Het leek bijna alsof ik opnieuw leerde autorijden. Ik schreef het werk in 2017, er is dus best wat tijd verstreken sinds de première. Het werk is intussen al vaak uitgevoerd, en ik heb het leeuwendeel van die uitvoeringen ook kunnen bijwonen, maar het was pas tijdens de opnames dat ik me echt kon verdiepen in de klankkleuren van het orkest. Tijdens zo’n opnameproces kan je trouwer blijven aan de intentie van de partituur. Ik ben geobsedeerd door perfectie, en dat kan je pas benaderen als je de tijd neemt om dagenlang aan hetzelfde stuk te blijven werken.”
“Ik vond het daarnaast geweldig om te zien hoe genereus de orkestleden van het Antwerp Symphony Orchestra zijn. Ze luisterden naar mijn opmerkingen, maar durfden ook om hun eigen persoonlijkheid in de kleine details te leggen. Dat musici een stukje van zichzelf in jouw muziek willen leggen: een groter compliment kan je als componist niet krijgen. Je voelde het werk in hun handen tot leven komen. Een geweldige, warme, opwindende ervaring.”
Het is niet de eerste keer dat je samenwerkt met Elim Chan. Meer zelfs: zij is de enige dirigent die al jouw orkestwerken heeft uitgevoerd.
“Ze heeft me sinds het begin van mijn carrière altijd ondersteund, al vanaf onze eerste ontmoeting in 2016. Ze kent en begrijpt dus echt mijn taal. We hebben een geweldige, warme relatie. Het is tegelijkertijd spannend en comfortabel om samen te werken met iemand die je begrijpt. Om dit stuk dan tijdens de repetities tot leven te zien komen onder haar leiding betekent heel veel voor me.”
Zoveel mooie woorden laten we niet zomaar passeren. Hallo, Elim Chan?
“Zo leuk om te horen. Ik heb inderdaad alleen maar goeie herinneringen aan mijn ontmoetingen met Elizabeth. We spraken voor het eerst in Londen, toen zij er doctoreerde en ik assistent-dirigent was bij het London Symphony Orchestra. Vanaf de eerste kennismaking met haar muziek werd ik omvergeblazen door de unieke klankwereld die ze creëert. Enkele jaren later zag ik haar terug in Chicago, waar ik de wereldpremière van haar werken kon brengen. We hebben toen lange en diepe gesprekken gevoerd over het leven en de muziek.”
Wat trekt je aan in Ogoneks composities?
“Haar muziek komt op een heel instinctieve manier hard bij me binnen. Ze kan op een heel unieke manier kleuren en klanken combineren, waardoor je even buiten jezelf treedt. Haar muziek doet me vaak aan Chopin denken, die net als zij speelt met nostalgie en humor. En ook naast het podium is haar energie onevenaarbaar.”
“'All These Lighted Things' sluit voor mij naadloos aan bij Korngolds 'Einfache Lieder' of zelfs Mahlers 'Vierde symfonie'. Ze slaagt erin om de muziek op het ene moment onschuldig en eenvoudig te laten klinken, en op het andere moment krachtig en grotesk. Een gebalde brok levenskracht.”
Tekst: Sven Sabbe
