Welkom
in de oudste concertzaal ter wereld

Het magistrale eikenhouten plafond en de eeuwenoude muren vormen in 1251 een ziekenzaal. Als het hospitaal verhuist, palmen enthousiastelingen het verlaten gebouw in met het eerste klassieke concert in 1988. De uitzonderlijke eenheid van vorm en inhoud blijkt een magische formule, die de stad Gent in 1999 bevestigt met de vzw Stedelijke Concertzaal. Voor intieme concerten wordt het 16e-eeuwse Kraakhuis ingelijfd, het bijgebouw waar oorspronkelijk de laatste zorgen werden toegediend. 

Dankzij het wereldberoemde team achter het Sydney Opera House herrijst Muziekcentrum De Bijloke in 2020 als een state-of-the-art Concertzaal. Vanop elk zitje is de akoestiek onberispelijk. In de nieuwe koorbanken zit je als toeschouwer bijna op het podium. Café en Foyer krijgen een eigentijdse en ecologische inrichting van het Gentse collectief ONBETAALBAAR en Studio Helder, met hergebruik van restmateriaal. Het 19e-eeuwse Kabinet nodigt uit tot tentoonstellingen. En met een historische kapel uit 1276 als vestiaire wordt zelfs je jas weghangen een belevenis. 

Daarmee is De Bijloke het oudste gebouw ter wereld dat permanent en op maat ingericht is als muziekcentrum. Bovenop de verwondering van elk concert komt die zinderende architecturale mix van eeuwenoud en splinternieuw die je nergens anders voelt. Behalve bij ons in Gent. Om het uit te bazuinen op zijn 13e-eeuws: komt dat horen, komt dat zien! 

Prioriteit nummer 1 bij de verbouwing? Een onberispelijke akoestiek. Daarom ging de opdracht naar de Londense akoestici van Arup, dé wereldtop, met op hun visitekaartje Sydney Opera House, Oslo Opera House en het ingenieuze Cornucopia-podium van popster Björk. Zij gingen in zee met het gerenommeerde Londense DRDH Architects (Bodø Kulturhus Noorwegen, Opera Gent, Bourla Antwerpen) en de restauratie-experts van Julian Harrap (Neues Museum Berlijn, Victoria and Albert Museum Londen). Niet alleen akoestisch zal het lijken of je bij de muzikanten op schoot zit, je zal ook in werkelijkheid veel dichter bij het podium zitten. En in de koorbanken versier je zelfs een plekje óp de bühne. 

Die state-of-the-art-concertzaal wordt het kloppende hart van ons Muziekcentrum, maar daar blijft het niet bij. De ingang verhuist naar ons Café, dat een bruisende plek wordt dankzij het originele interieur van de Antwerpse Studio Helder en ONBETAALBAAR, een Gents collectief dat ecologie en hergebruik hoog in het vaandel draagt. Ze staken ook de Foyer in een nieuw jasje, en met een historische kapel als vestiaire wordt zelfs je mantel (laten) weghangen een plezier. In het Kraakhuis beleef je ook onze kleinere concerten in een magistraal decor. 

Dankzij die zinderende architecturale mix van spiksplinternieuw en eeuwenoud toveren we met gemak elk optreden om in het ideale avondje uit. Het daagt ons tegelijk uit om buiten de lijntjes te kleuren. Een filmconcert, muziektheater, een expo: in ons nieuwe huis vertelt dat alles evengoed een consistent verhaal. Of neem inleidingen vooraf, een jazzjam achteraf, nakaarten in het Café met vrienden of artiesten: recht naar huis gaan na een concert wordt een serieuze uitdaging.  

Gelukkig hóéft dat ook helemaal niet. Ons nieuwe Muziekcentrum heeft zoveel te bieden dat je beter meer dan eens terugkomt en gezellig blijft plakken. Kom al dat oorstrelend lekkers dus vooral zelf degusteren. Of om het uit te bazuinen op zijn 13e-eeuws: komt dat horen, komt dat zien!

De wereld over de oudste concertzaal ter wereld 

Hier heerst geen anonieme sfeer zoals in veel moderne zalen. Toch klinkt alles erg realistisch: wat je in de zaal hoort is wat de piano op het podium produceert 

Pianist Pavel Kolesnikov 

Rusland | 26.06.2021 

Ik had de eer in de mooie Bijloke te spelen vanavond. Een geweldige concertzaal uit de 13e (!) eeuw 

Pianist Víkingur Ólafsson 

IJsland | 30.09.2021 

Als ik optreed in De Bijloke, ben ik hun slaaf: onderdanig aan hun wondermooie akoestiek, waarin elke eeuwenoude houten balk meezingt met elke noot die ik speel. Ik adem de ziel van deze plek in 

Pianist Alex Koo 

Japan/België | 04.09.2021 

De ongelooflijke akoestiek was ideaal voor ons recital. Je vóélde gewoon de warmte van de ploeg, de betrokkenheid van het publiek en vooral de bijna sacrale sfeer die de plek uitstraalt 

Sopraan Véronique Gens 

Frankrijk | 27.11.2021 

We keken er zo naar uit om voor het eerst in jullie mooie zaal te spelen. That gorgeous space – it’s a real wow! 

Jazzcomponiste Maria Schneider 

Verenigde Staten | 15.12.202 

De werken

De renovatie van de Concertzaal in 2019-2020 had heel wat voeten in de aarde, en dat mag je letterlijk nemen. Om de ingrijpende werken inzichtelijk te maken hebben we een camera in het dak gehangen die elke paar uur een foto nam, een heel jaar lang. Hier kan de de volledige werken bekijken, samengevat in een video van 2 minuten. Meer over de werken lees je hier.

Eeuwenoud gebouw, eigentijdse concertbeleving

Zowat de voltallige pers was extreem lovend bij de opening van onze Concertzaal. Ons nieuwe Muziekcentrum biedt een uitmuntende eigentijdse concertbeleving in een eeuwenoud gebouw - en is daarmee uniek in de wereld.

De best mogelijke zaal voor publiek en muzikanten, als enig Muziekcentrum voor klassiek in Gent mocht dat wel onze ambitie zijn. Dat het 13e-eeuwse ziekenhuis permanent dienstdoet als concertzaal, maakt De Bijloke hoe dan ook uitzonderlijk - niet alleen in Vlaanderen, maar ook in de wereld. Zowat elke noot die er nu klinkt, werd pas op papier gezet nadat het iconische houten dakgebinte was opgetrokken. Vorm en inhoud die perfect op elkaar aansluiten: als live muziekbeleving kan het tellen.

Daar komt een niet te onderschatten troef bij: De Bijloke zet een nieuwe standaard als het aankomt op akoestiek, zitcomfort en zicht op de muzikanten op het podium. Vanop elk zitje in de zaal is de concertervaring optimaal. 

13 feiten over #demooistezaal

ARUP Acoustics zijn de Londense topakoestici die achter het Sydney Opera House zitten en het ingenieuze Cornucopia-podium van popster Björk.

DRDH Architects uit Londen ontwierp ook het Bodø Kulturhus in Noorwegen.

Het podium werd naar voren geplaatst zodat je ook op de achterste rijen midden in de concertbeleving zit. Koorbanken verschenen achter het podium. Als toeschouwer kijk je vandaaruit over de bühne.

720 zaalstoelen en 110 koorbankstoelen kwamen in de plaats van de 975 oorspronkelijke plaatsen. Minder kwantiteit en meer kwaliteit, met een optimaal zicht op het podium vanop elk zitje.

1,20 meter werd de vloer uitgegraven. Het grotere volume zorgt voor een state-of-the-art akoestiek.

De 13e-eeuwse muren zijn in de loop der eeuwen scheefgezakt, waardoor de klank naar boven weggekaatst werd. De oplossing? Prachtige nieuwe lambriseringen tegen de historische stenen wanden.

De ‘kamer in de kamer’ gevormd door de houten vloeren, wanden en plafond van de Concertzaal, heeft dezelfde functie als de klankkast van een viool: de muziek zo rijk mogelijk laten klinken.

Het iconische dak, waarvoor in de 13e eeuw een volledig Waals eikenbos zou zijn gekapt, absorbeerde het geluid vroeger te veel. Dankzij de nieuwe uitdieping van de vloer en de lambriseringen is dat probleem opgelost en blijft het dak toch in al zijn grandeur onaangeroerd.

De lambrisering zorgt ervoor dat het evenwicht tussen absorptie en weerkaatsing van geluid precies goed zit, zodat je op elke stoel midden in de concertbeleving zit.

De akoestische reflectiepanelen boven het podium kunnen minutieus bijgesteld worden in de juiste richting. Zo is de akoestiek niet alleen voor het publiek, maar ook voor de muzikanten haarfijn.

De Italiaanse stoelen hebben luxueuze bekleding voor optimaal comfort en houten leuningen en onderkanten voor akoestische reflectie.

Café en Foyer kregen een origineel interieur van de Antwerpse Studio Helder en het Gentse collectief Onbetaalbaar, dat ecologie en hergebruik hoog in het vaandel draagt.

De historische kapel doet dienst als vestiaire. Welk concerthuis kan dat zeggen?

Interview met architect David Howarth (DRDH) en akoesticus Ned Crowe (Arup)
 

‘Deze zaal dompelt je onder in de muziek’

Hoe maak je van een middeleeuws gebouw met dikke stenen muren en een zwaar houten dakgebinte een modern muziekcentrum met een optimale akoestiek? Een Londens topteam met DRDH Architects en Arup Acoustics liet niets aan het toeval over. ‘We groeven zelfs de vloer uit: het podium en de tribune liggen nu 1,2 meter dieper dan de rest van de zaal.’

Hoeveel concertzalen gaan al acht eeuwen mee? Het Gentse Muziekcentrum De Bijloke is zonder enige twijfel uniek in zijn soort. Niet dat het gebouw altijd een muziekcentrum is geweest. In 1251 werd het opgetrokken als hospitaal en gerund door een congregatie van katholieke zusters. Op oude foto’s zie je de patiënten in de grote open ruimte in bedden liggen onder het houten dakgebinte waar in het zuiden van België een heel eikenbos voor zou zijn gekapt.

In de eeuwen die volgden, had het gebouw verschillende functies, maar stond het ook lange tijd leeg. In 1988 werd de ruimte een eerste keer gebruikt als concertzaal, maar na dertig jaar bleek een grondige renovatie noodzakelijk. “De akoestiek voldeed niet langer aan de moderne kwaliteitsverwachtingen”, vertelt directeur Geert Riem van De Bijloke. “Ook de zichtlijnen waren niet goed. Wie achteraan zat, zag alleen het hoofd van diegene die voor hem zat. Bovendien was het gebouw weinig toegankelijk voor mensen in een rolstoel. We besloten een wedstrijd uit te schrijven en stelden als voorwaarde dat er een akoestisch ingenieur in het uitvoerende team moest zitten.”

Dicht bij de mensen

Een team met de Londense bureaus DRDH Architects, Julian Harrap Architects en Arup Acoustics in samenwerking met de Belgische ingenieursbureaus ABT en RCR won de architectuurwedstrijd. DRDH Architects en Arup Acoustics werkten samen aan talrijke topzalen in de wereld. Eerder nam het duo het Bodø Kulturhus in Noorwegen onder handen en momenteel wordt er gewerkt aan de Opera in Gent en de Bourla in Antwerpen.

Toch was de renovatie van De Bijloke voor dit ervaren team een grote uitdaging. “De dikke stenen muren zijn de afgelopen achthonderd jaar scheef gaan staan, waardoor het geluid over de hoofden van het publiek naar boven kaatst”, legt Ned Crowe (foto links) van Arup vanuit Londen aan de telefoon uit. “Terwijl het doel juist is om de mensen onder te dompelen in de muziek. Early reflection is belangrijk, omdat je de muziek dicht bij de mensen wilt brengen.”

Om de reflectie van het geluid te optimaliseren, besloot Arup houten lambriseringen voor de oude stenen muren te plaatsen. Toch is dat maar een deel van de oplossing. “Door de holte tussen de stenen muren en de lambrisering weerkaatsen alleen de hoge frequenties en worden de lage frequenties geabsorbeerd. We hebben de holte geneutraliseerd door de houten latten vast te lijmen en vast te schroeven.”

Intimiteit

Eenzelfde probleem deed zich voor aan de onderkant van het dak. “De houten structuur is prachtig en moet vanuit historisch perspectief absoluut bewaard blijven, maar de grote oppervlakte en de natuurlijke kloven in het hout absorberen het geluid, en dat is precies wat je niet wilt bereiken in een concertzaal”, aldus Crowe. “Daarom hebben we het geluidsabsorberende materiaal uit de ruimte zoveel mogelijk verwijderd, zoals de gordijnen aan de muren, het tapijt op de vloer en de bekleding van de stoelen.”

“De nieuwe stoelen hebben armleuningen, rugleuningen en onderkanten van hout, die de klank weerkaatsen. De geluidsabsorberende kussens op het zitvlak zijn bedekt als iemand op de stoelen plaatsneemt. De nieuwe vloer is gemaakt van zware calciumsulfaatplaten met een houten afwerking die de akoestische warmte van de ruimte vergroot.”

Bij de bouw van een concertzaal draait alles om een optimale nagalmtijd. Voor de verbouwing was de nagalmtijd slecht door de geluidsabsorberende oppervlakken en de grootte van de ruimte.  

“We besloten daarom tot een ingrijpende verbouwing en verlaagden de vloer van de concertzaal”, zegt David Howarth, directeur van DRDH Architects (foto rechts). “Het podium en de tribune liggen 1,2 meter dieper dan de rest van de zaal. Een groter volume helpt om de natuurlijke nagalmtijd van de ruimte te optimaliseren. Tegelijk is een lager podium praktischer. Grote instrumenten of ander materiaal kunnen nu zonder lift het podium op.”

De ingreep was ook noodzakelijk om de intimiteit in de ruimte te vergroten, gaat Howarth verder. “De concertzaal is 55 meter lang. Het publiek op de achterste rijen dreigde het contact met de artiesten op het podium te verliezen. Om tegemoet te komen aan de nood aan intimiteit, hebben we het orkestplatform naar voren gebracht en een aantal koorbanken achter het podium geplaatst. Het publiek zit nu, ook op de achterste rijen, dichter bij het podium. En als je achter het orkest toeschouwers of een koor ziet zitten, voelt dat meteen intiemer aan.”

Een warm geluid

Ruim een jaar na de start van de verbouwing ziet De Bijloke er heel anders uit. De houten wand geeft de zaal een veel warmere uitstraling dan de witte stenen muren die aanvankelijk overheersten. Hout is een materiaal dat vaak wordt gebruikt op plaatsen waar veel aandacht is voor akoestiek. Crowe: “Door gebruik te maken van de juiste diktes, dichtheden en montagemethoden kan je met hout een warm geluid creëren.”

Boven het podium hangen houten reflectoren. Die helpen de muzikanten om elkaar te horen en ondersteunen de communicatie tussen het koor en het orkest. De reflectoren projecteren ook het geluid van de snaarinstrumenten en houtblazers naar het publiek. “De grootte en de locatie van de reflectoren zijn tijdens de ontwerpfase uitvoerig getest met behulp van een akoestisch model. Tijdens de eerste optredens zullen we de positie van de reflectoren nog verder verfijnen,” aldus Crowe.

Ondanks de aandacht voor early reflection en nagalmtijd kan de zaal ook worden gebruikt voor niet-akoestische of versterkte concerten. Bij die optredens wil de geluidstechnicus het nagalmen tot het minimum beperken, omdat hij het geluid zelf in de hand wil houden. Achter het podium worden dan geluidsabsorberende doeken opgehangen om het galmen te controleren.

Het beste van twee werelden

Tijdens de verbouwingen is niet alleen de grote ziekenzaal aangepakt, maar werd ook de publiekscirculatie verbeterd. Het muziekcentrum kreeg twee ingangen met elk een onthaalruimte, bar, vestiaire en toiletten, zodat het publiek niet langer van de ene kant van het gebouw naar de andere moet wandelen. De totale renovatie kost zeven miljoen euro.

Directeur Geert Riem is heel tevreden met het resultaat. “Zoals bij elk groot bouwproject moet je keuzes maken omdat het budget beperkt is. We hebben steeds de akoestiek laten primeren. Daar is niet op afgedongen. Het plan van Arup is integraal uitgevoerd.”

De grootste troef van het project is volgens Riem dat het Londense duo erin is geslaagd om het historische karakter van het pand te bewaren en er tegelijk een moderne concertzaal van heeft weten te maken. Riem: “Lange tijd zagen we het historische karakter als een nadeel. Het beperkte ons in de veranderingen die we wilden doorvoeren. Maar toen Ned Crowe en David Howarth De Bijloke een eerste keer bezochten, waren ze laaiend enthousiast. In De Bijloke verenigen we het beste van twee werelden: de charme van een historisch pand met de verfijnde akoestiek van een modern muziekcentrum. Het is een droom die uitkomt.”

Tekst: Janine Meijer