Juweeltjes
Programmatoelichting door Wouter Lenaerts
‘Le Conte Fantastique’ van André Caplet (1878–1925) uit 1908 is geïnspireerd op ‘Le Masque de la Mort Rouge’ van Edgar Allan Poe, waarin de dood verschijnt op een bal en toeslaat om klokslag middernacht. Hoewel het raffinement doet denken aan Debussy, contrasteren de dissonante harmonieën met de sensualiteit van Debussy's stijl, waarmee Caplet nauw bevriend was. De instrumentatie is even ingenieus als kleurrijk en weerspiegelt de ijzingwekkende atmosfeer op het bal. Suggestief en ‘fantastisch’ van aard, laat Caplet een ander harpgeluid horen, ver van de gracieuze Franse stijl. ‘Le Conte Fantastique’ werd geschreven voor chromatische harp, waarmee de firma Pleyel de pedaalharp van concurrent Érard hoopte te onttronen. Het werk raakte echter in de vergetelheid omdat de chromatische harp er niet in lukte om door te breken. Het trad pas uit de schaduw in 1923, toen Caplet het bewerkte voor pedaalharp, in de versie die we vandaag kennen.
‘Visions’ van de hand van Wouter Lenaerts (°1981) werd opgedragen aan Anneleen Lenaerts.
De compositie verbeeldt een reeks dromen en visioenen, met de harp in de hoofdrol. Lenaerts liet zich inspireren door de ‘Danses sacrée et profane’ van Debussy en door nauw samen te werken met zus Anneleen kon hij zijn muzikale beelden vertalen naar een idiomatische taal voor harp. ‘Visions’ is geworteld in de Europese traditie met een typische lyriek, polyfone schriftuur en structuur. Het harmonisch idioom is beïnvloed door de oude modi en geïnspireerd door Debussy’s chromatische modaliteit. Hoewel het stuk is opgevat als een sonatevorm – weliswaar in spiegelvorm – verwijst de duur van de secties naar de Fibonacci-reeks om een organisch evenwicht te creëren. In het centrale deel worden alle instrumenten voorgesteld in opeenvolgende cadenzen. De finale is een opzwepende volksdans met pulserende ritmes.
Net als Caplet, schreef ook Claude Debussy (1862-1918) zijn ‘Danses sacrée et profane’ voor chromatische harp in opdracht van instrumentbouwer Pleyel, in het kader van de wereldtentoonstelling in Saint-Louis (V.S.) in 1904. De compositie was ook bestemd als examenstuk in het Brusselse Conservatorium dat beschikte over een klas chromatische harp. De sacrale dans heeft een sereen en ingetogen karakter waarbij de strijkers de harp omringen in een subtiele orkestratie. De wereldlijke dans, die naadloos aansluit, is een langzame wals met een speelser karakter in een geraffineerde orkestratie. Het harmonische idioom is eigen aan Debussy: in zijn chromatische modaliteit verenigt hij modale invloeden met chromatische verworvenheden uit de tonale periode. In ‘Danse sacrée’ horen we de dorische modus, ‘Danse profane’ is gebouwd op de lydische modus. Vandaag zijn Debussy’s dansen niet meer weg te denken uit het harprepertoire, voornamelijk in de transcriptie voor pedaalharp van Henriette Renié uit 1910.
Robert Schumann (1810-1856) componeerde meestal in korte vlagen van inspiratie. Zijn strijkkwartetten dateren uit de zomer van 1842 en hij schreef ze in slechts vijf weken tijd. Het Derde Strijkkwartet dat beschouwd wordt als het meest poëtische, voltooide hij in amper een paar dagen…
Het openingsdeel is even fijnzinnig als origineel. Een bijzonder gracieus thema, dat start met het akkoord van de subdominant, lijkt uit het niets te verschijnen. Het hoofdmotief met dalende kwint, klinkt als een tedere roep. Het levendige tweede deel is een ritmisch hoogstandje. De luisteraar wordt voortdurend in de war gebracht: wat klinkt als een sterke tijd is echter een optel. In de daaropvolgende passage zet Schumann zijn contrapuntisch vakmanschap in de verf. In het meeslepende ‘Adagio’ horen we een melancholische lyriek en hartverwarmende expressie. Het finale rondo veegt al het voorgaande weg in een golf van kinetische vitaliteit. Schumann bestempelde het Derde Strijkkwartet als van het beste wat hij ooit schreef. Vandaag wordt het beschouwd als een juweeltje uit de romantische kamermuziek.
