'Teenage Lontano': Gentse klas brengt internationale klasse

Wie aan György Ligeti’s orkestwerk ‘Lontano’ (1967) denkt, verwacht een gevuld podium met topmuzikanten die met uiterste precisie spelen wat de componist minutieus in zijn partituur noteerde. Niets daarvan zien we in ‘Teenage Lontano’ (2008), een eigen­zinnige bewerking voor 34 jongeren van de Amerikaanse componiste Marina Rosenfeld. Na eerdere passages in onder meer New York, Perth en Amsterdam, maken anderstalige jongeren van de Gentse school Tectura Groenkouter zich klaar voor de Belgische première. En er zijn nog meer redenen waarom dit concert bijzonder wordt.

① Het origineel: György Ligeti

“Mijn vijanden zijn alle dictaturen.” Met die woorden deed de ­Hongaars-Oostenrijkse componist György Ligeti een levenslange belofte aan zichzelf. Hij zou nooit nog gehoorzamen aan welk regime ook. Ligeti ontsnapte eerst aan het nazisme en vluchtte in 1956 uit het door Stalin onderdrukte Hongarije naar het Westen. Daar zou hij zichzelf telkens weer heruitvinden. Mede dankzij zijn onstilbare drang naar vrijheid en grenzeloze fantasie werd hij een van de grootste vernieuwers in de muziek.Al in Hongarije droomde Ligeti van een nieuw soort muziek. Zijn idee daarover laat zich het beste omschrijven als ‘bewegende klankwolken’. Dichte opeenstapelingen van klank veranderen geleidelijk aan door onderhuidse verschuivingen. Ze krijgen een andere samenstelling, een andere dichtheid of een ander timbre. Hij rijgt zijn klankclusters als een weefgetouw: noot voor noot, met melodieën die door het hele orkest reizen. Micropolyfonie, noemde hij het. Net als de Vlaamse polyfonisten laat Ligeti de verschillende stemmen op elkaar ingrijpen en met elkaar overlappen. Dat gebeurt met zo’n hoge densiteit dat ze niet als horizontale, in tijd voortgaande melodieën waargenomen worden, maar als statische, broeierige klankwolken. Hoewel ze nooit afzonderlijk gehoord zouden worden, schreef Ligeti voor elk instrument een partituur die tot in het kleinste detail uitgewerkt was.

② De nieuwe versie: Marina Rosenfeld

De Amerikaanse componiste Marina Rosenfeld bouwt met ‘Teenage Lontano’ verder op Ligeti’s idee, en plaatst zijn eens zo vernieuwende klankwereld in een eigentijdse context. Politieke, conceptuele en esthetische denk­beelden kruisen elkaar voortdurend in Rosenfelds werk. Via geluidsin­stallaties en performances onderzoekt ze diverse vormen van participatie, niet zelden met niet-professionele muzikanten in de hoofdrol. Veeleer dan voor hun muzikale vaardigheden kiest ze uitvoerders voor wie ze zijn, voor hun opvallende persoonlijkheid of boeiende achtergrond: “Ik wilde een soort muziek maken die verschillen eert”, liet Rosenfeld zich ontvallen in een eerder interview met het Britse magazine The Wire (2010).Voor ‘Teenage Lonato’ werd Rosenfeld geïnspireerd door een beeld op de metro in de periode waarin ze het werk componeerde (2007-2008). Tieners deelden de oortjes van hun mp3-speler, luisterden samen naar de muziek en werden zich onbewust van hun omgeving, hoewel ze er met hun andere oor nog mee in contact stonden. “Ze ontwikkelden een nieuw soort luisteren, een meervoudig gericht luisteren”, laat Rosenfeld ons weten via e-mail. “Dat wilde ik destijds in ‘Teenage Lontano’ onderzoeken: ‘Hoe luisteren we en hoe zingen we, als we deels onszelf kunnen horen en deels in een andere gemedieerde wereld zijn?’ Vandaag zien we dagelijks hoe jongeren zingen, zichzelf opnemen en er beelden van delen op TikTok, maar vijftien jaar geleden bestond er nog een zekere aarzeling tegenover dergelijke zelfpresentatie. ‘Teenage Lontano’ was mijn poging om de opkomst van iets nieuws vast te leggen en te bevragen.” Verdeeld in duo’s laat Rosenfeld 34 jongeren één lange rij vormen. Ze hebben allemaal oortjes in. Boven hen hangt een grote om zijn as tollende luidspreker. Ligeti’s orkestrale klankwolken in ‘Lontano’ zijn het muzikale vertrekpunt. Op het gehoor herwerkte Rosenfeld de partituur voor 17 stemmen, voegde er haar eigen ideeën aan toe en componeerde er een elektroakoestische laag bovenop. Via een audioscore in hun oortjes krijgen de jongeren aanwijzingen over wat ze moeten zingen. Uit de luidspreker klinkt een soundscape met elektroakoestische klanken en vooraf opgenomen delen van het jongerenkoor.

③ De plek: de oude tennishal Gantoise

De oude Gantoise-site is niet zomaar het decor voor ‘Teenage Lontano’. Het resoneren van de architecturale ruimte met de muziek is deel van Rosenfelds esthetiek. De galmende oude tennishal in Gentbrugge leent zich daar uitstekend voor. 

④ De muzikanten: 34 anderstalige leerlingen

De tennishal wordt het podium voor 34 jongeren uit de OKAN-klassen van de Gentse school Tectura Groenkouter (OKAN is het onthaal­onderwijs voor ander­s-talige nieuw­komers, die één jaar lang Nederlandse taallessen krijgen). De jongeren – ongeveer evenveel meisjes als jongens – engageren zich voor een creatief traject met Muziekcentrum De Bijloke.

⑤ De repetitie: Rosenfeld coacht jongeren

De jongeren zullen ook een week met componiste Marina Rosenfeld zelf werken. Liefst van al werkt Rosenfeld met doelgroepen die niet vanzelfsprekend met cultuur in contact komen: “Ik wilde altijd al met jongeren werken. Ze hebben een vitaliteit die mensen jonger en ouder dan hen afschrikt en een energie die nog niet onderdrukt of gekanaliseerd werd. Dat maakt hen zo interessant om mee te werken.”

Tekst: Melissa Portaels

Met de steun van