In de vitrinekast: Pauline Oliveros' 'Ear Piece'
Als je rond het thema luisteren werkt, kan je bijna niet voorbij aan het werk van Pauline Oliveros. De Amerikaanse componist en accordeonist is naast haar pionierswerk in de elektronische muziek tijdens de jaren 1960 en experimentele drone-stukken bekend om haar levenslange bevraging van het fenomeen luisteren. Ik leerde haar voor het eerst kennen tijdens mijn studie musicologie toen ik voor een les over noise haar tekst “Some Sound Observations” (1968) moest lezen. Met poëtische nauwkeurigheid vertelt ze hier over de klanken die ze al schrijvend achter haar bureau waarneemt: een waterval aan tonen in de motor van een bulldozer bespikkeld met de geluiden van vogels en insecten; het gesuis van haar eigen zenuwstelsel dat in het zoeven van een voorbijvliegend vliegtuig opgaat. Niet alleen de geluiden zelf, maar ook wat ze met Oliveros doen, hoe ze bijvoorbeeld tot in haar buik trillen of jeugdherinneringen oproepen, belandden in haar tekst. Op de trein naar mijn les met Oliveros’ woorden net achter de kiezen, werd het regelmatige gegons van de wagon over de sporen plots overdonderend interessant. Ik was me bewust van wat de omringende geluiden met me deden, van het in- en uitzoomen van mijn eigen luisteren.
Precies dat is het punt van de ‘deep listening’-praktijk die Oliveros ontwikkelde. Ze ontwierp verschillende tekstpartituren en oefeningen om je aandacht aan te scherpen voor alle geluiden die op een gegeven moment in een ruimte klinken, én om je eigen luisterervaringen te kunnen beschouwen en met anderen te delen. In de vitrinekast ligt ‘Ear Piece’, een van deze ‘deep listening’-stukken. Het bestaat uit 13 vragen die je jezelf of anderen kan stellen en die het verschil tussen horen (“hearing”) en luisteren (“listening”) verkennen. Horen staat daarbij voor de puur fysieke, onbewuste perceptie van geluid, terwijl luisteren vereist dat je bewust aandacht geeft aan datgene wat je waarneemt. Luisteren leer je en is afhankelijk van culturele contexten en persoonlijke ervaringen. Dat wil ik in mijn gangmakersonderzoek grondig doordenken.
