Een nieuw Artesia: kan muziek aanzetten tot verbinding?

In 1995 ging 'Artesia' in première, de eerste symfonie van de toen 32-jarige Dirk Brossé. Een ‘universele symfonie’ noemde hij het. Een cross-cultureel visioen van vrede waarbij klassiek geschoolde orkestmuzikanten het podium deelden met etnische musici. Artesia veroverde samen met Symfonieorkest Vlaanderen de podia en werd destijds meer dan dertig keer opgevoerd, zelfs tot in China en Japan. Nu, 28 jaar later, is Brossé’s vredeswens actueler dan ooit. Brossé schrijft een epiloog voor het werk en gaat met nieuwe solisten op zoek naar de klank van Artesia vandaag. Jos Roeden, kersvers intendant van het orkest, kan dit alleen maar toejuichen: “klassieke muziek moet gaan over wat ons allemaal aanbelangt.”

'Artesia' is een indrukwekkende muzikale reis die symfonische grootsheid, etnische klanken en culturele diversiteit verenigt in een toegankelijke compositie, alles onder leiding van de internationaal geprezen componist en dirigent Dirk Brossé.

Waar haalde je de inhoudelijke inspiratie vandaan?

DB "Het waren de jaren van de opeenvolgende ‘zwarte zondagen’ (waarbij Vlaams Belang, toen nog Vlaams Blok, grote verkiezingsoverwinningen boekte, red.). Dat was het begin van een grote politieke ommezwaai die we helemaal niet hadden zien aankomen. Het voelde alsof onze hele samenleving door elkaar werd geschud. Ik heb toen al die emoties op mij af laten komen, ik heb dat opgezogen als een spons en vervolgens verwerkt in Artesia. Artesia is voor mij een imaginaire plek – een land of een stad, maar het kan ook een planeet zijn, of zelfs een universum – waar mensen op een vredevolle manier met elkaar samenleven, vanuit een diep respect voor elkaar. Dat is voor mij de politieke boodschap van Artesia. Ik zag dat als een visioen van hoop en ik geloofde toen ook echt in de multiculturele samenleving. Dat is dus ondertussen bijna dertig jaar geleden, ik was nog jong. En misschien ook naïef."

Ben je die hoop op een betere wereld dan kwijtgespeeld in de loop der jaren?

DB "We moeten hoopvol blijven. We hebben geen andere keuze. Muziek blijft ook vandaag een prachtig medium om die hoop vorm te geven en te communiceren met anderen. Ik heb in mijn carrière heel veel cross-over projecten gedaan met musici uit andere culturen en elke keer opnieuw viel het me op dat de communicatie in die context geen enkel probleem vormt. Als je de taal van de muziek spreekt, kan je elkaar wel degelijk verstaan. Muziek creëert verbinding omdat ze heel diepe lagen van onze verbeelding en emoties aanspreekt. Daar geloofde ik toen al in en nu misschien zelfs nog meer."

Binnenkort staat Artesia opnieuw op de planken. Voelde je de nood om de muziek te herschrijven?

DB "Ik heb daar lang over nagedacht. Moet je een stuk dat je toen goed vond, veranderen? Ik heb uiteindelijk samen met Symfonieorkest Vlaanderen besloten van niet. Maar toch gaat het anders klinken. Omdat we voor de etnische instrumenten met nieuwe solisten werken die allemaal hun eigen verhaal, hun eigen inzichten en talenten meebrengen. Daarnaast maak ik ook een verlengstuk aan het oude Artesia. Hierin zal de grote verrassing zitten."

Jouw muziek treft me altijd als heel sprekend en direct. Is dat iets waar je bewust naar streeft

DB: "Zeker. Als dirigent heb ik veel ervaring kunnen opdoen met hoe muziek bij mensen binnenkomt. Dat heeft me erg beïnvloed. Daarnaast heb ik als componist van filmmuziek ook veel toegepaste kunst gemaakt. Je kan daar als componist enorm veel van leren. Je voelt dan echt aan den lijve wat de impact is van een bepaalde toonsoort, een bepaalde ritmische figuur, een bepaalde klankkleur. Dat gaat allemaal terug op de primaire impact van muziek op onze hersenen en dat is iets waar ik me in de loop van de jaren in verdiept heb."

Spreekt muziek volgens jou dan een universele taal?

DB: "Daar bestaan twee visies over en eigenlijk hang ik ze allebei aan (lacht). Enerzijds kan je zeggen dat elke muzikale cultuur haar eigen taal spreekt. Als je niets van Indische muziek kent, bijvoorbeeld, dan val je waarschijnlijk al na vijf minuten in slaap, omdat je gewoon niet begrijpt waar het in die muziek om draait. Die muziek is zo onwaarschijnlijk complex dat je je erin moet verdiepen om er echt iets mee te kunnen. Anderzijds zijn er ook veel wetenschappers die zeggen dat muziek cross-cultureel ontroering kan teweegbrengen. Zo zijn er bijvoorbeeld experimenten geweest met mensen uit Papoea-Nieuw-Guinea die nog nooit Westerse muziek hadden gehoord. Blijkt dan dat die vanzelf begonnen te huppelen bij Mozart en bij Bruckner eerder meditatief heen en weer wiegden. Er is dus ‘iets’ dat iedereen kan begrijpen of aanvoelen."

Jos (Roeden, intendant SOV), die directe impact van muziek speelt een belangrijke rol in jouw plannen met het orkest, niet?

JR: "Inderdaad, ik ben een heel overtuigde aanhanger van de tweede visie. De verbindende kracht van muziek is volgens mij universeel en daar willen we met het orkest heel erg op inzetten. Voor mij loopt er een directe lijn tussen de prehistorische mens die de allereerste muziekinstrumenten begon te maken en onze orkestmuziek vandaag. We zoeken nog altijd hetzelfde: verbinding. Ik vind het ook heel mooi dat in Dirks Artesia geen echte woorden gebruikt worden, maar eerder een soort van ‘jabbertalk’ van losse lettergrepen. Je verstaat het niet en toch versta je het wel. Zo werkt muziek volgens mij. Er wordt zonder woorden iets verteld wat je mét woorden nooit gezegd krijgt. Daarin zit de ongelofelijke, tijdloze kracht van muziek. Je kan die verhalen begrijpen en aanvoelen ongeacht je rang, stand of cultuur. Op die manier is klassieke muziek eigenlijk altijd actueel."

Met de herneming van 'Artesia' sluiten jullie nauw aan bij alles wat we vandaag in de krant te lezen krijgen. Maar hoe doe je dat met muziek die honderden jaren oud is?

JR: "Herhaalt de geschiedenis zich dan niet om de zoveel tijd? Hebben we niet altijd al gezocht naar manieren om te reageren op en te protesteren tegen wat er rondom ons gebeurt? Dat deed Haydn toch ook al met zijn 45ste symfonie (Der Abschied, waarmee Haydn zich verzette tegen de arbeidsomstandigheden van de muzikanten aan het hof, red.)? Of kijk bijvoorbeeld naar de muziek van Kurt Weill. Zijn aanklacht tegen de tijd van toen is nog altijd relevant. We moeten die verhalen blijven vertellen."

Dit artikel verscheen eerder in het Symfozine van Symfonieorkest Vlaanderen. Wil je dit driemaandelijks magazine gratis thuis ontvangen? Schrijf je hier in.