De muzikale boodschap
Tomas Serrien
Men zegt vaak dat de muziek van Franz Liszt ‘oprechtheid’ uitdrukt. De Hongaarse componist putte veel inspiratie uit zijn rijkgevulde leven en vertaalde zijn emoties in zijn muziek. Als geboren romanticus combineerde hij pianovirtuositeit met expressieve diepgang. Het werk ‘Harmonies poétiques et religieuses’ uit 1847 is gebaseerd op de poëzie van Alphonse de Lamartine, een voormalig staatsman uit Frankrijk. Vandaag prijst de muziekcriticus Patrick Rucker deze pianocyclus vanwege de ‘naakte en compromisloze intensiteit’. Het stuk ademt oprechtheid uit. Liszt geeft zich helemaal bloot in deze muzikale klanken.
Toch is er iets verbazend aan dergelijke analyses. Want als je naar muziek luistert is het allesbehalve logisch dat het iets uitdrukt zoals een emotie of een gebeurtenis die gelinkt is aan het persoonlijk leven van de componist. Franz Liszt leefde in de tijd van de romantiek. En romantici gaan ervan uit dat muziek iets uitdrukt dat een artistiek genie erin heeft gestopt. Muziek vertelt wat woorden niet kunnen vatten. Door goed te luisteren kunnen we ‘de muzikale boodschap’ ervaren. De muzikale klanken lijken op een gesprekspartner die een universele emotionele taal spreekt.
Die muzikale gesprekspartner blijkt in de luisterervaring dan toch niet zo universeel te zijn. Wie naar muziek luistert is namelijk geen onbeschreven blad, maar een mens van vlees en bloed, met een specifieke luistergeschiedenis, een bepaalde werking van hersenen en lichaam en een eigen persoonlijkheid. We luisteren ook in een complexe context met allerlei culturele invloeden. Dit zorgt ervoor dat luisteren voor iedereen anders is. Wanneer ik luister naar ‘Harmonies poétiques et religieuses’, ervaar ik geen ‘naakte en compromisloze intensiteit’. Ik denk dan eerder aan mijn overleden grootmoeder haar prachtig huis dat me altijd deed mijmeren over 19de-eeuwse neogotische gebouwen. En mijn verbeelding reist dan verder naar de woonkamer waar een schilderij van de Belgische kunstschilder Alfred Ost een rust over de ruimte deed neerdalen.
Uit etnomusicologisch onderzoek blijkt zelfs dat we in confrontatie met onbekende klanken vaak niet in staat zijn om muziek af te bakenen als ‘een muzikaal werk’ van een bepaalde componist. Nog moeilijker is het om er een door de maker bedoelde emotie in te herkennen. Dat halen we alleen uit achtergrondinformatie, niet uit de muziek zelf. Zo klinken de keelgezangen van de Inuit voor westerse luisteraars doorgaans als eenzelfde exotische stijl. Voor de inheemse Inuitcultuur zijn het echter verschillende afgelijnde muzikale werken. Omgekeerd zal een Inuit die niet vertrouwd is met westerse muziek geen onderscheid maken in de pianomuziek van Liszt, Skrjabin of Schumann.
Laat dat net het mooie zijn aan muziek. Laat je subjectieve beleving de vrije loop en sta open voor de creatie van een unieke muzikale betekenis. Voel je vrij om bij de muziek van Liszt alles of helemaal niets te voelen en te denken. Elk luistermoment biedt de mogelijkheid om kwetsbaar te zijn en dit volledig te omarmen.
