De emotie van de stem
Reinoud Van Mechelen
Naar mijn gevoel is Bach altijd al in mijn leven geweest. Ik herinner me dat we, met de partituur in de hand, naar de ‘Johannespassie’ luisterden. Het is misschien het werk dat ik in mijn carrière al het vaakst gezongen heb. Eerst de aria’s en het koor, daarna als solist, maar zo’n tien jaar geleden nam ik voor de eerste keer de rol van Evangelist op. Een rol die het dichtst aansluit bij waar ik nu sta: net zoals de Evangelist de dramaturgische lijn van het stuk bewaakt, kan ik als dirigent het verhaal nu nog meer op mijn manier vertellen.
Al is er altijd Bach, aanwezig in elke noot. Hij is de onzichtbare dirigent, die met zijn verfijnd werk altijd een leidraad zal zijn. Hij is voor mij de allergrootste, de componist hors catégorie. Begrijp me niet verkeerd: ik vind de muziek van pakweg Rameau of Mozart geweldig, maar Bach zweeft daar nog boven. Hij was extreem intelligent, honderden keren slimmer dan ik ooit zal zijn. Waar wij computers voor nodig hebben, deed Bach uit het hoofd. Hij houdt je bescheiden. Zijn muziek staat op het kruispunt van rationaliteit en emotie. De ‘Johannespassie’ zit mathematisch in elkaar gepuzzeld, maar is ingekleurd vol echte emoties. Hij beleefde de wereld op een volledig andere manier. De dood bijvoorbeeld: hij had misschien twintig kinderen, maar de helft ervan heeft hij op heel jonge leeftijd moeten afgeven.
Emotie is het allerbelangrijkste in de ‘Johannespassie'. En niet de aria’s, maar de koralen zijn daar het sterkste voorbeeld van. De emoties linken om met de geschiedenis – en dat is niet toevallig waar ons ensemble naar vernoemd is. De naam a nocte temporis vertaal je als ‘depuis la nuit de temps’ of ‘sinds mensenheugenis’. En a nocte temporis gaan we als mensen om met lijden en verlies. In de koralen zingt het volk op drie tijdsniveau’s. In het eerste niveau hoor je letterlijk het beschrijven van Jezus’ lijden, iets meer dan 2000 jaar geleden. Maar daarbinnen hoor je hoe mensen uit de tijd van Bach terugblikten op dat moment. Ze vertellen dat wat Christus heeft meegemaakt hun schuld is: het is door onze zonde dat Hij moest boeten. En daarboven ligt nog een derde niveau, het niveau van het nu. Hoe zorgen we dat de toehoorder van vandaag begrijpt wat de tekst wil vertellen? Hoe laten we de emotie binnenkomen met de kennis die we vandaag hebben? De boodschap van de Johannespassie is niet alleen het lijdensverhaal van Christus, maar ook onze reflectie erop. Wat willen we er als publiek mee doen?
De covidperiode heeft ons doen afvragen wat het nut van ons beroep is. Maar ik voel elke keer opnieuw dat een concert een moment van samenkomen is. Een collectieve emotionele beleving die, in een maatschappij waar we door ontkerkelijking steeds minder collectieve momenten hebben, erg waardevol is. Samen luisteren, met de nadruk op beide woorden. Ik ben er stellig van overtuigd: zolang wij wezens van emotie zijn, zal klassieke muziek ons kunnen helpen.
