Ondoordringbaar ongeremd
Ella Michiels
In 1803 was Ludwig van Beethoven de wanhoop nabij door zijn steeds erger wordende oorsuizingen. Als componist is het niet zo interessant om doof te zijn, zeker niet als je opdrachtgevers dat te weten komen, en dus hield Beethoven zijn gebrek zo lang mogelijk stil.
Het zintuig dat bij hem meer volmaakt moest zijn dan bij anderen, dat hij ooit zelf “in de grootste volmaaktheid bezat”, moest hij nu missen. Die jaloerse gevoelens tegenover anderen trachtte hij, vanuit Heiligenstadt, uit te leggen via brieven aan zijn broers: “Wat een gewaarwording als iemand die naast mij stond in de verte een fluit hoorde of een herder hoorde zingen en er geen geluid tot mij doordrong. Zulke ervaringen brachten mij bijna tot wanhoop en toch moest ik zwijgen om mijn gebrek niet te verraden.” In diezelfde crisisperiode componeert Beethoven zijn ‘Kreutzersonate’.
Jaloezie die tot wanhoop drijft: meet Leo Tolstoj! In zijn novelle ‘Krejtserova sonata’, beter bekend als de Kreutzersonate, toont hij een man die uit ziekelijke jaloezie zijn vrouw vermoordt, omdat hij haar beticht van een affaire. Passionele liefde is gedoemd om op te branden, stelt Tolstoj.
Het boek is allesbehalve een ode aan de componist. Tolstoj had geen grote liefde voor die ‘Kreutzersonate’, en ook niet voor Beethoven. Hij vond dat de muziek die de componist maakte na zijn doofheid, simpelweg “niet om aan te horen” was. Te ingewikkeld. Te veel. Ondoordringbaar. Tolstoj merkte vooral op dat de ‘Kreutzersonate’ iets teweeg bracht bij het publiek dat hem niet zinde: ze waren losbandig, ongeremd, zelfs onzedelijk na het horen van de muziek! Beethovens muziek werkt erotiserend, en erotiek is niet zomaar een vrijblijvend tijdverdrijf. Tolstoj laat de hoofdpersoon Pozdnysjev vertellen hoe vreselijk die sonate is, en hoe muziek “ongeoorloofde gevoelens” opwekt bij de luisteraar. Is dat niet de zaligheid van muziek?
Beethovens ‘Kreutzersonate’ voor piano en viool zou kunnen leiden tot “morele degradatie en onafwendbare ondergang”. Wie luistert, wordt wilder. En verliefd. Bijvoorbeeld, en in tegenstelling tot Tolstoj, op de muziek zelf.
De organisatie is in geen geval verantwoordelijk voor eventueel losbandig gedrag na het horen van deze sonate.
